Równolegle do zmian fizycznych, w okresie adolescencji zachodzą również istotne przemiany psychiczne. Nastolatki zaczynają wypracowywać swoją tożsamość i samopoczucie własnej wartości. 

Rozwija się myślenie, zaczyna mieć charakter logiczno-formalny, wzrasta zdolność rozumowania i myślenia abstrakcyjnego, równocześnie coraz intensywniej rozwija się zdolność kontroli impulsywności i samokontroli emocji. Transformacja statusu społecznego, jak również rozwijająca się niezależność nastolatka, stają się najlepszą podstawą dla ich własnego życia oraz dobrego przystosowania społecznego.

Erikson (1968, 1997, 2002) w swojej teorii dotyczącej rozwoju psychologicznego uważa, że kształtowanie osobistej tożsamości jest najważniejszym aspektem w okresie adolescencji.

Poszukiwanie własnej drogi w tym tak ważnym, ale i trudnym okresie dla nastolatka oraz pragnienie podejmowania decyzji o własnym życiu, a także własny krytycyzm, są źródłem stopniowej separacji od bezpośredniej kontroli dorosłych i ich opinii. W wyniku tego procesu coraz bardziej wzrasta potrzeba kontaktu z grupami rówieśniczymi, natomiast stopniowo maleje chęć kontaktu z rodzicami. W grupach rówieśniczych czują się akceptowani i mają poczucie bezpieczeństwa, oparcia emocjonalnego, na czym bardzo im zależy. Sumienność moralność młodego człowieka są nierozerwalnie związane z jego światopoglądem. Zmiany zachodzące w sferze rozwoju poznawczego są wynikiem tworzenia własnego systemu wartości. Obuchowska (2009) uważa, że zadania, jakie stoją przed nastolatkiem w okresie adolescencji, są nierozłącznym towarzyszem radzenia sobie z objawami „burzy i naporu”, które są właściwymi dla tego czasu objawami i występują pod postacią nasilających się trudności psychicznych. W tym okresie młody człowiek jest jednocześnie motywowany do realizacji zobowiązań kulturowych i społecznych, oraz jest zobligowany do odkrycia swojej tożsamości i ukształtowania zintegrowanej osobowości (Talik, 2009).